Prace społecznie użyteczne to prace wykonywane przez bezrobotnych bez prawa do zasiłku (jednocześnie korzystających ze świadczeń pomocy społecznej) na skutek skierowania przez starostę, organizowane przez gminę w:

- jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej
- organizacjach pozarządowych statutowo zajmujących się pomocą charytatywną lub na rzecz społeczności lokalnej
- organizacjach pozarządowych realizujących zadania pomocy społecznej na zlecenie lub w ramach działań statutowych
instytucjach działających na rzecz społeczności lokalnej, nie działających w celach maksymalizacji zysku

Prace społecznie użyteczne mogą być wykonywane w wymiarze do 10 godzin w tygodniu, nie więcej niż 42 godzin miesięcznie w okresie od poniedziałku do piątku z wyłączeniem prac w godzinach nocnych.

Osobie wykonującej prace społecznie użyteczne przysługuje świadczenie w wysokości nie niżej niż 9,00 zł za godzinę - 60% tej kwoty pochodzi z Funduszu Pracy, 40% wydatków ponosi Gmina. Świadczenie to podlega waloryzacji, nie jest ono opodatkowane.

Osoba wykonująca prace społecznie użyteczne jest objęta ubezpieczeniem zdrowotnym (z tytułu posiadania statusu osoby bezrobotnej) oraz ubezpieczeniem wypadkowym.

Do wykonywania prac społecznie użytecznych osoby są kierowane przez Powiatowy Urząd Pracy według listy aktualizowanej co miesiąc przez Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej.

Pomiędzy podmiotem, w którym są organizowane prace społecznie użyteczne a osobą bezrobotną na podstawie skierowania starosty (urzędu pracy) nie nawiązuje się stosunek pracy oraz nie jest zawierana żadna umowa. Ten rodzaj relacji ma charakter stosunku zobowiązaniowego według prawa cywilnego. Dwie strony (podmiot i osoba bezrobotna) mają wobec siebie zobowiązania, wyrażające się między innymi:

Zobowiązania gminy lub podmiotu:

- stworzenia bezpiecznych i higienicznych warunków wykonywania pracy społecznie użytecznej oraz przestrzegania przepisów prawa pracy dotyczących wykonywania przez kobiety prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia,
- uwzględnienia przy przydziale prac społecznie użytecznych wieku bezrobotnego, stanu jego zdrowia oraz w miarę możliwości posiadanych kwalifikacji,
- pouczenia osoby bezrobotnej o konieczności przestrzegania ustalonego w miejscu wykonywania pracy społecznie użytecznej porządku i dyscypliny,
- zapoznania bezrobotnego z przepisami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy.

Zobowiązania osoby bezrobotnej:

- zobowiązanie wykonywania prac społecznie użytecznych w miejscu, czasie i w sposób wskazany przez gminę lub podmiot, w którym te prace są organizowane,
- zobowiązanie do przestrzegania ustalonego w miejscu wykonywania pracy społecznie użytecznej porządku, dyscypliny i zasad bezpieczeństwa.

Za nie stawienie się do pracy lub naruszenie porządku w miejscu pracy podopieczny zostaje pozbawiony statusu bezrobotnego, co za tym idzie nie może wykonywać w tym czasie prac społecznie użytecznych.